Ханнык баҕарар учуутал бэйэтин үөрэтэр предметигэр кэрэхсэбили үөскэтэр сыалтан араас табыгастаах үөрэх технологияларын үлэтигэр туһанар. Ол курдук бүгүн эһиэхэ билсиһиннэрэр учууталым Алдан лицейин физикаҕа уонна химияҕа учуутала Алена Сталиевна Фалина оҕо чинчийэр дьоҕурун сайыннарар.
Кини уруогунан эрэ муҥурдаммакка, кылаас таһынан үлэтин таба аттаран үрдүк ситиһиилэрдээх. Оскуолаҕа үлэлиэҕиттэн, 19 сылы быһа «Эдэр чиничийээччилэр оскуолаларын» тэрийэн үлэлэтэн кэллэ. Бу оскуола структуратын иһинэн үлэлиир «Заряд» лабораторияҕа, «Эталон» кулуупка, «ЛОГОС» үөрэнээччилэр научнай уопсастыбаларыгар, «Чинчийэбит, кээмэйдиибит, бырайыактыыбыт» техническай куруһуокка дьарыктанан үөрэнээччилэр бырайыактара, дакылааттара аан дойду таһымыгар тиийэ ситиһиилэнэн таҕыста. Маны таһынан, Наукалар Алын Академияларын, ИРОиПК физмат кафедратын, Калиниград куорат оскуола үөрэхтээһинин сайыннарар институтун кытта ыкса ситимнээх үлэни тэрийбитэ туһалаах таҕыста.
Алена Сталиевна учуутал быһыытынан, үөрэх стандартын ирдэбилин тутуһан, үөрэнээччи уруокка ылбыт билиитигэр олоҕуран дьоҕурун-сатабылын сайыннарар айымньылаах үлэтигэр кэккэ соруктары туруорунар:
— үөрэтиигэ оҕолор үөрэнэр баҕаларын, билиигэ тардыһыыларын күүһүрдүү;
— уруокка үлэ көдьүүһүн үрдэтии, үөрэх хаачыстыбатын үрдэтии;
— оскуола, улуус, республика күрэхтэригэр кыайыылаахтары бэлэмнээһин;
-үөрэнээччилэри айар, чинчийэр үлэҕэ кэҕүлээһин, дьоҕурдарын уһугуннарыы.
Оччотугар эрэ ситимнээх үлэ түмүгэр ситиһии сиэттиһэр диэн бүк эрэллээх.
Хас биирдии оҕо кыаҕын көрөн, учуутал үөрэнээччи айымньылаах үлэни аттаран таһаарыытыгар, кини ол үлэҕэ дьулуһуутугар ыйан-кэрдэн, тастан салайан биэрэр идэлээх. Билигин Санкт-Петербурга үөрэнэ сылдьар студент Вадим Шамотайлов, быйыл оскуоланы бүтэрээччи Сергей емельянов хастыы да сылы мэлдьи Наукалар Алын Академияларын член-корреспонденнара. Промышленность сайдыбыт көмүстээх Алдаҥҥа олороллоруттан да буолуо, үөрэнээччилэр чинчийэр үлэлэрин хайысхата көннөрү да киһини сөхтөрөр: айылҕа харыстабылыттан саҕалаан, промышленнай оборудованиены тупсарыыга тиийэ. Кинилэр үлэлэрэ Бүтүн Россиятааҕы конференцияларга биһирэнэн, АХШ Аризона куоратыгар Аан дойду таһымнаах научнай выставкаҕа тиийэ кытынна. Онтон 10 кылаас үөрэнээччитэ Иван Дударенко кыра эрдэҕиттэн чинчийэр үлэнэн үлүһүйэн, сири дьөлө үүттүүр буровойга магниттаах убаҕас смазка айбыт идеята эмиэ аан дойду таһымнаах конференцияҕа биһирэннэ. Опытнай халыып быһыытынан туттуллан эрэллэр.
Физика, химия, астрономия предметтэригэр уонна политехническай олимпиадаларга сыллата, оскуола, улуус таһымыгар кыттыһар үөрэнээччилэр ахсааннара элбииллэр. Бу уустук предмет олимпиадаларыгар Алена Фалиевна үөрэтэр оҕолоро Алданнарын чиэһин республикаҕа ситиһиилээхтик көмүскүүллэр. Бу предметтэргэ араас тургутуктары ааһарга, уустук суот кистэлэҥнээх ньымаларын кылаас таһынааҕы элективнай курстарга үөрэнээччилэригэр арыйар. Оскуола иһинэн ыытыллар былааннаммыт научнай-чинчийэр хайысхалаах викториналары, нэдиэлэлэры, марафоннары таһынан, аныгылыы халыыптаах оҕолор сөбүлүүр оонньуулаарын квестэри, квизтэри кыайа-хото тутан ыытар.
Бу барыта чинчийэр үлэнэн үлүһүйэр оҕо ахсаана сыллата элбииригэр эрэ буолбакка, билиилэрэ чиҥээн, баҕалаах идэлэригэр, киин үөрэх тэрилтэлэрин олимпиадаларыгар кыайталаан, дэбигис киирэн хаалаллар.
Элбэҕи-үгүһү эппэккэ, Кэлэр күлүөнэ тустаах фондатын «Педагог-наставник» диэн бочуоттаах бэлиэтин хаһаайката Фалина А.С. биир идэлээхтэригэр кылгас тэттик сүбэлэрин тириэрдэр:
- чинчийэр үлэ баҕалаах оҕоҕо табыллар. Оҕо баҕатын таба тайаныахха;
- чинчийэр үлэ тиэмэтин, хайысхатын оҕо бэйэтэ таллаҕына, үлэ сыалын-соругун ситиһэригэр көмөлтө буолар;
- оҕо бэйэтэ чинчийэн, көрдөөн-ирдээн саҥа билиини биллэҕинэ, сонун информацияны буллаҕына, салгыы үлэлииригэр олук, далаһа буолар;
- оҕо ити билбитэ-сонурҕаабыта биир сиргэ турбатын, уларыйан иһэрин биллэҕинэ, саҥаттан-саҥа «тоҕо» диэн ыйытык хойдуо, инники диэки үлэ сайдан баран иһэригэр күүс буолуо.
Елизавета ЯКОВЛЕВА,
ҮөСуоИҮ үнүстүүт кафедратын сэбиэдиссэйэ