Икки тылынан холкутук суруйуоххун, билиигин кэҥэтиэххин баҕараҕын? Нуучча уонна саха тылынан санааҕын толору  этиэххин саныыгын? Оччоҕуна, бу күрэх эйиэхэ ананар.  Кыаххын бил,  холонон көр. Нууччалыы бэриллибит тиэкистэри сахатыт. Төрөөбүт төрүт тылын уус-уран  күүһүн сурукка тиһэргэр, билиигин бэрэбиэркэлэнэ бу күрэххэ кыттыыны ыларгар ыҥырабыт.

Төрөөбүт тылынан уус-уран литэрэтиирэ  баара- ийэ тылбыт сайдыылааҕын туоһута. Оҕо литературатын сайдыыта-омук култуурунай  сайдыытын чаҕылхай мэктиэтэ. Оҕо литературатын үөскээбит биир төрүтэ-тылбаас.  Тылбаас уус-уран литератураҕа  ураты эйгэтин арыйар. Ол курдук тылбаас көмөтүнэн  ураты  умсугутар ис хоһоонноох араас жанрдаах айымньылар, уус-уран ойуулуур-дьүһүннүүн ньымалар,  араас майгылаах, дьүһүннээх дьоруойдар(персонажтар) балысханнык киирэллэр. Сайдыы тэтиминэн араас литератураны, атын омук култууратын, тылын кытта алтыһыы  тэтимнээхтик  барар.  Табыллыбыт тылбаас уус-уран литературабыт сайдарыгар улахан суолталаах.

«Култуурунай алтыһыы: нуучча  уонна саха тыла» үөрэтэр-сайыннарар хайысхалаах онлайн күрэх төрөппүттэргэ, эдэр ийэлэргэ-аҕаларга  оҕолорун төрөөбүт тылынан  таба саҥарар, кэпсиир, санаатын  сатаан этэр гына  иитэллэригэр-үөрэтэллэригэр сонун ураты хайысха буолар.  Дьиэ кэргэн эйгэтигэр   тыл, култуура  сайдыытын биир суола  диэн этиэххэ сөп.  Икки ураты култуура, икки тыл бэйэ-бэйэтин кытта алтыһыыта   өрөспүүбүлүкэ, куорат сайдыытыгар, иллээх-эйэлээх санаа баар буоларыгар тиэрдэр.  Саха Өрөспүүбүбүлүкэтигэр элбэх араас омук бииргэ  түмсэн тоҕуоруйан олорор сиригэр сайдыы балысханнык, түргэнник уонна хаачыстыбалаахтык барарыгар бу хайысха, күрэх далаһа буолара саарбахтаммат. Нууччалыы тиэкистэри (араас айымьылары) сахалыы «саҥардан» уус-уран литературабыт чэчирии сайдарыгар тус кыаххытын бэрэбиэркэлэнэн,  тылбаастыырга холонон көхтөөх кыттыыны ыларгытыгар ыҥырабыт.

Күрэххэ  9-11 кылаас үөрэнээччилэрэ, орто анал уонна үрдүк үөрэх устудьуоннара кыттыахтарын сөп. Күрэх түөрт таһымнаах «Далаһа” –бастакы таһым(судургу)/ Муостачаан,   “Күргэ”-иккис таһым (орто)/  Орто муоста, “Муоста”-үһүс таһым (ортоттон уустук)/ Муоста,  “Сүүнэ Муоста”- төрдүс таһым (саамай уустук)/ Сүүнэ Муоста. Кыттааччылар аныгы нуучча суруйааччыларын айымньыларын тылбаастыырга холонуохтара. Тылбаастанар айымньылар «Папмамбук» диэн ааттаах саайтка    «Далаһа» («Мостик»),   “Күргэ” (“Мосток”),   “Муоста”( “Мост”),   “Сүүнэ Муоста” (“Супермост”)  диэн салааларга угуллан тураллар.  Саайтка угуллубут эрэ тиэкистэри тылбаастыыр ирдэнэр. Ыйыллыбыт сигэнэн киирэн күрэх балаһыанньатын кытта билсиэххитин сөп (https://www.papmambook.ru/contests/kulturnyy-mosty-rossii-russkyi-sakha ).

Бырайыак кыттааччыларыгар, дьүүллүүр сүбэҕэ, көрөр-истэр, тэрийэр дьоҥҥо олус умсугутуулаах, интэриэһинэй буолуо диэн эрэнэбит.

Дьүүллүүр сүбэҕэ өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр учуонайдар, тыл  үөрэхтээхтэрэ  киирдилэр. Ол курдук Поликарпова Евдокия Михайловна, М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи Бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт саха литэрэтиирэтин орто оскуолаҕа үөрэтиигэ мэтэдиис учуонайа, педагогика билимин дуоктара, бэрэпиэссэр, Саргылана Прокопьевна Васильевна Арассыыйа Бэдэрээссийэтин Хотугулуу-Илиҥҥи олохтоох омуктар тылларын уонна култуураларын үнүстүүтүн  Саха тылын истилиистикэтин уонна нууччалыы-сахалыы тылбааска хаапыдыратын дассыана,билэлиэгийэ билимин хандьыдаата, Бугаев Николай Иннокентьевич С.Н.Донской –II аатынан Үөрэҕи сайыннарар уонна идэни  үрдэтэр үнүстүүт дириэктэрин 1-кы солбуйааччыта,  билэлиэгийэ билимин хандьытаата,   Лидия Егоровна Манчурина  Арассыыйа Бэдэрээссийэтин Хотугулуу-Илиҥҥи олохтоох омуктар тылларын уонна култуураларын үнүстүүтүн  Саха тылын истилиистикэтин уонна нууччалыы-сахалыы тылбааска хаапыдыратын дассыана, билэлиэгийэ билимин хандьыдаата,  Акулина Александровна Васильева — Арассыыйа Бэдэрээссийэтин Хотугулуу-Илиҥҥи олохтоох омуктар тылларын уонна култуураларын үнүстүүтүн  Саха тылын истилиистикэтин уонна нууччалыы-сахалыы тылбааска хаапыдыратын дассыана, билэлиэгийэ билимин хандьыдаата.

Эһиги аныгы үйэ нууччалыы сэргэх   айымьыларын тылбаастыаххыт. Оҕо литературатыгар үлэлиир, үлэлээбит ураты суоллаах-иистээх, «буочардаах»,  аныгылыы ураты көрүүлээх айымньылары тылбаастаан, сахалыы саҥардан төрөөбүт литературабыытгар киллэриэҕиҥ. Биһиги санаабытыгар,  бу тоҕоостоох боппуруоһу көтөҕөр, интэриэһинэй хайысханы-тылбаас үлэтин өссө тупсарыа,  таһымын үрдэтиэ.

Онтон бастыҥтан бастыҥ үлэлэлэр,  чаҕылхай тылбаастар оҕо уус-уран литературата сахалыы тылынан  сайдарыгар күүс-көмө, тирэх буолуохтара.

Көхтөөх  кыттыыны ыларгытыгар ыҥырабыт!

Февронья ЯДРИХИНСКАЯ

By admin

Хоруйдаа

Эн e-mail-ыҥ көрдөрүллүө суоҕа. Булгуччу толоруллуохтаах маннык бэлиэлээх - *