Быйыл Майыар орто оскуолата үбүлүөйдээх 90 сааһын бэлиэттиир. Бу усталаах уһун кэмҥэ төһөлөөх элбэх учуутал кэлэн үлэлээн, төһөлөөх элбэх оҕоҕо элбэх билиини биэрэн, идэҕэ уһуйан, олоҕун суолун булунарыгар көмөлөспүтэ, суолдьут сулус буолбута буолуой?!
Ол курдук, Кириэс-Майыар оскуолатыгар кэлэн үлэлээн ааспыт учууталлартан, тыл үөрэхтээхтэригэр диэри үүммүт ытык дьоммут тустарынан сурулла, киэҥ эйгэҕэ тахса илик.
Майыар оскуолатын историята 1931 сыллаахха оройуон Сэбиэтин дьаһалынан Кириэс-Майыарга сэтинньи ый саҕаланыытыгар начальнай оскуола арыллыбытыттан саҕаланар. Бу оскуолаҕа Майыар нэһилиэгиттэн -14, Уолбуттан – 12 оҕо хомуллан үөрэммиттэр. Бу сыллар усталарыгар үгүс элбэх киһи үлэлээбиттэриттэн саха тылын учууталынан Яков Викторович Стручков, Георгий Митрофанович Васильев, Николай Николаевич Тобуруокап олохторун, айар үлэлэрин кытта билиһиннэриэм.
Яков Викторович Стручков. Абыйтан бастакы литератор, селькор, фольклорист, Саха АССР үтүөлээх учуутала. Абый улууһун Муҥурдаах нэһилиэгэр, Тигээнниргэ дьадаҥы дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүт. Кыаммат- түгэммэт да кэмнэр аасталлар оскуолатын бүтэрэн Дьокуускайдааҕы рабфакка үөрэнэ киирэр. Үөрэнэ сылдьан Ф.Винокуров – Даадар салайааччылаах литературнай куруһуокка дьарыктанар. Бу сылдьан П.А. ойуунускайы көрсүбүт умнуллубат түгэнин туһунан маннааҕы олохтоох киһиэхэ Константин Никулиҥҥа кэпсээбит. Ойуунускайы көрбүт, көрсүбүт киһи Абый улууһугар соҕотох да буолуо дии саныыбын. Үөрэҕин бүтэрэн Кириэс-Майыар оскуолатыгар кэлэн үлэлээбит туоһутунан саһарбыт хаартыскаҕа оччотооҕу оҕолору кытта олорор мөссүөнэ хаалбыта көстөр. Мантан салҕыы Дьокуускайга эргиэн техникумугар үөрэҕин үрдэтинэ барбыт уонна тыл, литература, история институтугар научнай сотруднигынан үлэлээбитэ. Бу сылдьан Тимофей Егорович Сметанины кытта билсэр, иккиэн холбоон кэпсээн суруйбуттара кэлин кинигэ буолан бэчээттэнэн тахсар. «Мэхээлэчээн булчут кэпсээннэрэ» айымньыга Кириэс-Майыарга алтыспыт маннааҕы олохтоох көрдөөх- нардаах, кэпсээннээх, булчут, табаһыт киһи Мэхээлэ прототибынан суруллубут буолуон сөп диэн сабаҕалыыбын. Өссө да Т.Сметанины кытта былааннара элбэх этэ эрээри сэрии буолан Т.Сметанин сэриигэ ыҥырыллан барар, оттон кини доруобуйата мөлтөөн дойдутугар төннөргө күһэллэр. Дойдутугар тиийэн учууталлыы сырыттаҕына антисовесткай, антипартийнай листовкалары тарҕаттыҥ диэн сымыйа буруйдааһыҥҥа уорбаланан уһун болдьоххо хаайыыга хаайыллар. Кэлин хайыыттан босхолонон кэлэн 20-тэн тахса сыл Дружина орто оскуолатыгар директоры производственнай үөрэхтээһиҥҥэ солбуйааччынан айымньылаахтык үлэлээбитэ. 1964 с. Абый оройуонугар маҥнайгынан “Саха АССР үтүөлээх учуутала” үрдүк аата иҥэриллибитэ.
Георгий Митрофанович Васильев — поэт, ученай, литературовед, критик, тылбаасчыт, фольклорист. 1908 Хатылы нэһилиэгэр Чэппиэдэй Амматыгар төрөөбут. 1929-1931сс. Оройуон Советскай тэрилтэлэригэр уонна САССР прокуратуратын Главсуутугар сэкэрэтээринэн үлэлээбит. Онтон Чернышевскай аатынан Москватааҕы история, философия, литература государственнай институтун үөрэнэн бүтэрэр. 1939 сылтан ССРС Суруйааччыларын союһун эппиэттиир сэкэрэтээрэ. Сэрии кэмнэригэр Абый улууһун Кириэс-Майыар оскуолатыгар кэлэн учууталынан үлэлиир. Маны тэҥэ тыл, литература уонна история научнай чинчийэр институтугар научнай сотруднигынан үлэтин саҕалыыр. Г.М. Васильев Абый улууһуттан фольклор матырыйааларын хомуйуутугар олохтоох уолаттар Николай Васильевич Слепцов, Константин Николаевич Никулин күүс- көмө буоллулар диэн ахтыбыт. Ол курдук 1 толору олоҥхо тиэкиһин, 7 олоҥхо сюжеттарын, 1 олоҥхоттон быһа тардыыны, 21 остуоруйаны, 15 алгыһы, 27 норуот ырыатын, хас да чабырҕаҕы уонна 70 араас үһүйээннэр, номохтор, кэпсээннэр ааттарын хомуйбута “Живой родник” хомуурунньугар киирбиттэр. Бу хомуллубут үлэ түмүгүнэн Майыарга олоро сылдьыбыт биир дойдулаахпыт Гаврил Федорович Никулин-Чаахча Хабыыттатын айымньылара сүппэккэ хаалбытыттан үөрэбит.
Николай Николаевич Тобуроков — лингвист учуонай, литератураны ырытааччы, филология билимин доктора, профессор. Үөһээ Бүлүү улууһун Ороһу нэһилиэгэр төрөөбүт. Үөһээ Бүлүү Намын сэттэ кылаастаах оскуолатын бүтэрбит уонна Бүлүүтээҕи педучилищеҕа киирбит. Училищетын бүтэрэн баран Абый улууһугар учууталлыы барбыт. Бастаан Мугурдаах оскуолатыгар, онтон 1953-1956 сс – Кириэс-Майыар начальнай оскуолатын директорынан ананар. Эдэр эрчимнээх, саҥаны олоххо киллэрэр учуутал оччотооҕу оҕолор өйдөрүгэр- санааларыгар бигэтик хаалбыта. 1954 сыллаахха саҥа дьыллааҕы киэһэҕэ гирлянданан киэргэммит елка туруоран олохтоохтору барыларын сөхтөрбүтэ. “Учуутал киһи үлэтин таһынан кырачаан дьон дууһаларыгар ханнык эрэ саҥаны, кэрэхсэбиллээҕи көрдөрбүт, үөрэппит буолан өр сылларга өйбүтүгэр хатаммыта буолуо”- диэн Николай Николаевич скрипкаҕа оонньуурун туһунан Акулина Алексеевна Чиркова, Семен Константинович Никулин ахтыыларыгар хаалбыт.
1956 с. Саха государственнай университыгар киирэн үөрэнэн бүтэрэр. Тыл, литература уонна история институтун научнай үлэһитэ. 1994 сылтан — М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-илиҥҥи федеральнай университет саха литературатын кафедратын чинчийээччи- профессорынан үлэлээбитэ.
Онон Кириэс-Майыар оскуолатыгар кэлэн саха тылын учууталларынан үлэлээбит: фольклорист Георгий Митрофанович Васильев, критик, ученай Николай Николаевич Тобуруокап уонна биир дойдулаахпыт, суруйааччы Яков Викторович Стручков олохторун, үлэлэрин чинчийэн баран маннык түмүккэ кэллим: оччотооҕу Майыар оскуолатын оҕолоругар, олохтоохторугар чахчы суолталаахтык үлэлээн ааспыттар. Кинилэртэн холобур ылан биһиги нэһилиэкпититтэн үгүс биллэр суруйааччылар үүнэн тахсыбыттар. Ол курдук Николай Васильевич Слепцов-Абыйчанин — Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, ССРС уонна Саха Сирин суруналыыстарын чилиэнэ, Христина Николаевна Хабарова- Арассыыйа суруйааччыларын союһун чилиэнэ, Саха Сирин уонна Арассыыйа журналистарын союһун чиилиэнэ, Константин Николаевич Никулин — Куоста Хотугуурап, Николай Семенович Слепцов – Радист, Егор Петрович Соломов- Дүлүҥ Дьүгүөрэ уо.д.а. Идэлэригэр бэриниилээх, дэгиттэр талааннаах, норуотун туһугар кыһаллар дьиҥ чахчы патриот учууталлар кэлэн үлэлээбиттэригэр махтаныах тустаахпыт, кинилэр айымньылаах үлэлэрин билиэхтээхпит, ааттара ааттана турарыгар кэнчээри ыччакка сырдатыахтаахпыт.
Туйаара НИКУЛИНА,
төрүт култуура учуутала, педагог- организатор